Nasix və mənsux   Quran elmləri sahəsində əsas və önəmli mövzulardan biri də “nəsx” mövzusudur. “Nəsx” mövzusunun müqəddəs Quran ayələrinin təfsirində mühüm rolu olduğundan onun haqqında lazımi qədər məlumat əldə etmək hər bir Quran və təfsir alimi üçün zəruri sayılır. İslam Peyğəmbəri (s) bu mövzuyla bağlı belə buyurmuşdur: “(Dini mövzularda) müqayisələrə (qiyas) əməl edən şəxs özü həlak olmuş və başqalarını da həlak etmişdir. Nasix, mənsux, möhkəm (aydın mənalı) və mütəşabih (oxşar mənalı) ayələri tanımadan və elmsiz halda xalq üçün fətva verən şəxs (də) həm həlak olmuş, həm də başqalarını həlak etmişdir”. ("Əl-Üsul minəl- kafi”, Şeyx Kuleyni, 1/43/9) “Nəsx” - ərəb…[...]

Təfsir elmi   “Təfsir” elminin lüğətdə tərifi belədir: “Təfsir elmi Quranın mənasını nəzmlə (ayələrini bir-birinə bağlılığını) hər dövrə uyğun, ərəb-dili qaydalarından istifadə edərək bəhs edən bir elmdir”. Digər bir tərifi də belədir: “Təfsir İlahi kəlamın necəliyini və ayələrin nəyə dəlalət etdiyini aydın izah edən bir elmdir”. Ən dəqiq tərif isə budur: “Təfsirin əsl mənası kəşf və izhar (aşkar) etməkdir, yəni, ayələrdəki mənaları aydın və hissə-hissə, mərhələlərlə açıqlamaqdan ibarətdir”.   “Təfsir”- kəlməsi Quranda bir dəfə gəlmişdir:   وَلَا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاكَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِيرًا  “Onlar sənin (peyğəmbərliyinə tənə vurmaq) üçün (sehrbaz, şair, əfsanə söyləyən və bu kimi) hər nə məsəl…[...]

Səbəbi-nüzul və şəni-nüzul   Quran elmlərində sözü gedən əsas mövzulardan biri də “Səbəbi nüzul” və “Şəni nüzul” bəhsidir. Qurani-Kərim elmlərinin bu mövzusunda müqəddəs Quranın əsasən, surə və ayələrinin nazil olma səbəbləri və onların aid olduqları hadisələrdən danışılır. Quran alimləri “Səbəbi-nüzul” ilə “Şəni-nüzul” sözlərini bir mənada qəbul edərək onları hər hansı bir Quran surəsi və ya ayəsinin nazil olma səbəbi kimi mənalandırsalar da bəzi tədqiqatçı alimlər onların bir-biri ilə fərqli olduğunu açıqlamışlar. Necə ki, Əllamə Mərifət bu barədə belə yazır: “Şəni-nüzul” hər hansı bir şəxs, hadisə və ya vacib şəriət hökmü barədə nazil olan (surə və ya) ayələrə deyilir. “Səbəbi-nüzul” isə…[...]

Dəfi və tədrici nüzul Dəfi nüzul Quranın Ramazan ayında nüzulu ilə besət arasında heç bir bağlılığı olmadığı aydınlaşandan sonra belə bir sual zehində oyanır. Qurani-Kərimin bəhs etdiyi nüzul hansı nüzul idi? Əhli-şiə və əhli-sünnənin bir çox rəvayətlərinə əsasən Quran müxtəlif cür nazil olmuşdur. Cəlaləddin Süyuti deyir: Quranın lövhi-məhfuza nazil olması barədə üç fikir var: Birinci nəzər hamısından doğru və məşhurdur. Quran Qədr gecəsində bütöv şəkildə dünya asimanına və sonra isə 20, ya 23 və ya 25 il müddətində tədriclə nazil olmuşdur. Səid ibn Cəbir İbn Abbasdan nəql edib: Quran bütövlökdə Qədr gecəsi dünya asimanına, ulduzların yerinə nazil olmuşdur. Sonra isə…[...]

Ayə və surə Quranda Ayənin lüğətdə mənası Quranda «aydın nişanə» deməkdir. İbn Farsi deyir: «Ayə – əlamətdir». Həmçinin, Rağib İsfahani deyir: «Ayə – aşkar edən bir əlamətdir». Ayə lüğətdə müxtəlif mənalarda işlənmişdir:       1. Nişanə və əlamət              قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا «(Zəkəriyya) dedi «Ey Rəbbim! Mənim üçün (ürəyim arxayın olsun deyə, bu barədə) bir əlamət müəyyən et!» (Allah) buyurdu: «Əlamətin budur ki, sən sağlam ikən üç gün-üç gecə adamlarla danışa bilməyəcəksən!»  («Məryəm» surəsi, ayə 10) Möcüzə   قَدْ جَاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً   …[...]

          Vəhy və onun növləri       Vəhy lüğətdə - xəbər, işarə, bildiriş, bir məlumatı çatdırmaq, məxfi söhbət, ilham və yazıdır. Bundan başqa “vəhy”  sürətlə çatdırılan xəbərə də aiddir (işarə, rəmz və yaxud səslə). Vəhy terminologiyada - ilahi peyğəmbərlərlə qeyb aləmi arasında yaranan mənəvi rabitədir və bu rabitə adi insanlara şamil deyil, yalnız seçilmiş insanlara aiddir.  Vəhy insanların dərkinə sığmayan bir xəbərdir.               Vəhy Quranda Qurani Kərimdə vəhy kəlməsi bu  mənalarda işlənmişdir: ilham, mələklər, şəyatin, insan, heyvan və yer. Vəhyin daha çox işlənən növü birbaşa olan vəhydir və bu növ peyğəmbərlərlə bağlıdır. Vəhy və onun xüsusunda olanlar peyğəmbərlərə…[...]

Quranın nuzulu və Besət Quranın nazil olması və Besət (vəhyin başlanğıcı) Quran neçə mərhələdə nazil olub?  Bəziləri 2-mərhələdə və bəziləri isə 3-mərhələdə deyiblər. Quran "lövhi-məhfuz"a nazil olub. ("Lövhi-məhfuz" səmada olan elə bir yerdir ki, onu dərk etmək bizim ağlımıza sığmır.)       بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ Xeyr, o (şe’r deyil) şanlı-şərəfli Qur’andır! O, lövhi-məhfuzdadır! (Qur’an Allah dərgahında qorunur. Ona şeytan əli dəyə bilməz, o heç zaman təhrif olunmaz!) (Buruc surəsi, ayə 21-22) "Lövhi-məhfuz"dan isə "beytul-məmur"a nazil olub.  Bəziləri qeyd edir ki, "beytul-məmur" peyğəmbərin qəlbidir. O 23-il ərzində tədricən nazil olub.                 …[...]

                 Nübuvi (peyğəmbərlərə gələn vəhy) vəhyin növləri   وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ         “(Heç bir bəşər övladına Allahla danışmaq müəssər olmaz, çünki bəşər övladı olan peyğəmbərlər maddi aləmdə, zaman və məkan daxilində olduqları halda, Allah qeyri-maddidir, zaman və məkan xaricindədir. Allahla onlar arasında minlərlə zülmət və nur pərdəsi vardır. Buna görə də Allahın peyğəmbərlərlə bir yerdə qarşı-qarşıya durub danışması qeyri-mümkündür). Allah bəşər övladı ilə (Musanın anası ilə olduğu kimi) ancaq vəhylə (ilham və röya ilə), yaxud…[...]

  Quranın toplanma mərhələləri   Qurani Kərim rəsmi şəkildə üç mərhələdə toplanmışdır:   1- Hifz mərhələsi, Peyğəmbərin (s) zamanında (hafizlər, Quranın əzbərlənməsi) 2- Kitabət mərhələsi, birinci xəlifə Əbubəkrin zamanında (müshəflərin yazılması və cəmi) 3- Qiraət mərhələsi, 3-cü xəlifənin zamanında (qiraətlərin toplanması və qarilər)   1- Hifz mərhələsi Peyğəmbərin (s) zamanında həzrətin səhabələri Quran əzbərləməyə daha çox diqqət edirdilər. Peyğəmbərə (s) nazil olan hər bir ayəni əvvəlcə həzrət onlar üçün oxuyurdu və sonra isə eşidənlər həmin ayəni əzbərləyirdilər. Tarixdə qeyd olunur ki, həmin zamanda Misirdən fərqli olaraq Ərəbistanda yazı vəsaitləri hələ tanınmamışdır. Həmçinin ərəblər güclü yaddaşa malik idilər . onlar üçün hər-hansı uzun şeri…[...]

Vəhy-katibləri Vəhy katiblərinin sayı barədə müxtəlif nəzərlər var. Hafiz ibn Əsakir (vəfatı h.q. 571-ci il) “Dəməşqin-tarixi” adlı kitabında 23 nəfərin adını qeyd etmişdir. Əbu Şamə 25 nəfərin adını qeyd etmiş. Şibr Əmlisi (vəfatı h.q. 1087-ci il) 40 nəfərin adı deyib. Hafiz Əraqi (vəfatı h.q. 806-cı il) 42 nəfəri deyib. Burhan Hələbi “Şəfa” kitabında bir haşiyədə 43 nəfərin adını vurğulamışdır.  Müctəhid Zəncani də onun fikrini təsdiqləmişdir. Qərb şərqşünaslarından olan fransız alimi Bleyşr deyir: “İlahi kəlamı yazanların sayı 40 nəfər idi”. Yuxarıda qeyd olunan tarixi mənbələrə əsasən katiblərin adını nəzərinizə çatdırırıq. Katiblər əsasən iki hissədən ibarət (Məkkə və Mədinə katibləri) olmuşdur: Məkkə…[...]

Tədrici nüzulun hikməti Quranın tədricən nazil olmasının bir sıra hikmətləri var ki, onlardan ən mühümləri bunlardır:   1.   Peyğəmbərin (s) qəlbini möhkəmlətmək.       Allah-təala “Furqan” surəsinin 32-ci ayəsində buyurur:   وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلا   “Küfr edənlər dedilər: “Nə üçün Quran ona bir yerdə (bütünlüklə) nazil olmayıb?” Onun vasitəsilə sənin qəlbinə sabitlik və möhkəmlik vermək üçün (onun nazil olması) belədir. Və onu yavaş-yavaş, bir-birinin ardınca (23 il ərzində müxtəlif həcmlərlə sənə) oxuduq”.   Muhəmməd (s) 23 il ərzində bir çox çətinlik və əzab-əziyyətlərlə qarşılaşırdı. Ayələrin tədricən,…[...]

  Quranın mənaları “Quran” sözünün mənası ilə bağlı beş nəzər vardır. O beş mənanı üç hissəyə bölmüşlər: 1 - “Quran” söz heç bir sözdən alınmamışdır. Əvvələr istifadə olunmamışdır. Allah onu ilk dəfə olaraq bu asimani kitaba ad kimi nazil etmişdir. Necə ki, Həzrət İsa (ə) və Musanın (ə) kitabının adını “Tövrat” və “İncil” qoymuşdur 2 - “Quran” sözü alınma sözdür və həmzəsizdir. a) “Quran” sözü “qarn” sözündən əmələ gəlmişdir və mənası “surələrin, ayələrin və hərflərin bir-birinə yaxın olmasıdır”. b) “Quran” - “qarain” sözündən alınıb və mənası belədir: “Quranın ayələri bir-birinə bənzərdir, ayələr bir-birini təsdiqləyir və yozur”.  3 - “Quran” sözü alınma sözdür…[...]

Hansı döyüş Quranın toplanmasına səbəb oldu?   Həzrəti Peyğəmbər (s) dünyasını dəyişdikdən sonra bir çox hadisələr baş verdi. Bunlardan biri də Yəmamə döyüşü idi ki, onun nəticəsi Quranın toplanmasına səbəb oldu. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, bu döyüşdə yetmişdən çox Quran qarisi öldürüldü. Həzrəti Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra baş verən bu döyüşdən müsəlmanlar çox narahat oldular. Xilafət məqamından qərar oldu ki, Quran rəsmi şəkildə cəm olunsun. Düşündülər ki, əgər Yəmamə müharibəsi kimi ikinci bir döyüş də baş versə Quranı sinələrində daşıyanların (hafizlərin) ölməsi nəticəsində İlahi kəlam aradan gedər. Yəmamə döyüşü Hgicrətin 9-cu ilində Yəmamə vilayətindən olan Müseyləmə Kəzzab bir dəstə ilə…[...]

Nə üçün Quran bütün məqsədlərini söz qəlibində bəyan etməmişdir? Quranın batininə və dərinliklərinə varmaq üçün Allah-təalanın məqsədlərindən çoxunu Quranın söz və zahirində axtarırıq. Bu, bir sıra çətinliklər yaradır, mənaların səhv başa düşülməsinə və şəxsi rəylərin Quran adından təqdim edilməsinə səbəb olur. Görəsən nə üçün Qurani-kərim özünün bütün ali məqsədlərini sözlərlə ifadə etməyib ki, anlaşılması daha asan olsun və yalnış yozumların qarşısı alınsın? Əllamə Təbətəbai bu suala belə cavab verir: 1 - İnsan bu dünya həyatında bütün daxili və xarici hissləri ilə maddiyatla əlaqədədir. Hətta düşüncəsi belə hissi məlumatlarına əsaslanır: yemək, içmək, oturmaq, durmaq, danışmaq, dinləmək və s. Bütün həyat fəaliyyətləri…[...]

Əli ibn Əbu Talibin Quranı toplaması Peyğəmbərdən (s) sonra İslamın ən böyük şəxsiyyəti olan və bütün sahələrdə öncül olmuş Əli ibn Əbu Talib nüzulun əvvəlindən Peyğəmbərin (s) xidmətində olmuş və vəhyi yazmışdır. Peyğəmbər (s) ömrünün son günlərində ona Quranı toplamağı əmr etdi: “Ey Əli! Quran mənim yatağımın yanında səhifələrdə və kağızlardadır. Quranı bir yerə yığın, yəhudilər Tövratı aradan apardığı kimi siz də Quranı zay etməyin”. Əli (ə) Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra Quran nazilolma ardıcıllığı ilə səhifələrə yığdı və altı ay müddətində bu işi tamamladı. Əlinin (ə) mushəfinin xüsusiyyətləri bunlar idi: Əli (ə) surələri nazilolma ardıcıllığına görə düzmüşdü; Əlinin (ə) mushəfinin…[...]

                         Quran necə toplandı     Xilafət məqamının göstərişi ilə səhabə qarilərdən bir qrupu Zeyd ibn Sabitin birbaşa idarəçiliyi altında Peyğəmbəri Əkrəmin (ə) evində olan və vəhy katiblərinin xətti ilə yazılan lövhə, kətif (qoyun və dəvə sümüyündən olan yazı vəsaiti) və ya səhabənin müshəfində olan surə və ayələri bir müshəfdə cəmləyib, nüsxələrini ətraflara göndərdilər.     Yəqubinin nəqlinə görə, Əbu Bəkirin nəzarəti ilə 25 nəfər ənsardan ibarət komitə təşkil edildi ki, bu işdə Zeydə yardım etsinlər. Onlara deyilmişdi ki, Quranı yazın və fəsahətli danışan Səid ibn Asa ərz edin.    Hişam…[...]

Qurani-Kərimin yazılması  Hər bir müsəlman üçün maraqlıdır ki, hal-hazırda əlində olan, heç bir dəyişikliyə və təhrifə uğramayan Qurani-kərim tarixin hansı eniş-yoxuşlarından keçib?    Tarix göstərir ki, camaat bu səmavi vəhyi çox heyrətlə qarşılamış onu əzbərləmək, yazmaq üçün bütün güc və imkanlarını sərf etmişlər. Onlar bu işi böyük bir həvəs və məhəbbətlə icra etmişlər. İslamın əvvəllərində Peyğəmbər (s) və onun səhabələri Quranı öz yaddaşlarına həkk edirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, ərəblər çox güclü hafizəyə malik idilər. Onlar uzun və böyük qəsidələri, divanları çox rahatlıqla əzbərləyir, bəzən də bir dəfə eşitməklə həmişəlik yadlarında saxlaya bilirdilər. Peyğəmbər (s) öz dostlarını ayə və surələri…[...]

  Quranın adları     Quran adlarının sayında alimlər və təfsirçilər arasında fikirayrılığı var. Təfsirçilərin bəziləri Quran üçün 43 ad, bəziləri 55 ad, bəziləri isə 80-ə qədər ad qeyd etmişlər. Bu fikirayrılığına səbəb adların seçimində müxtəlif üslubların olması və həmçinin Quran vəsflərinin onun adları ilə bir yerdə nəzərə alınmasıdır. Buna görə alimlər Quranın adlarını iki hissəyə bölüblər: "Quranın adları" və "Quranın vəsfləri".     Əhəmiyyət və çox işlənmə baxımından Quranın özündə aşağıdakı 4 ada daha çox rast gəlmək olar:  1. Quran:          بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ "Əksinə o, şanlı bir Qurandır..." ("Buruc" surəsi, ayə 21) 2. Kitab:         …[...]

Vəhyin tərifi   وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى    إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى    “Sizin yoldaşınız və dostunuz (Muhəmməd (s)) nə (əməldə səadət) yolundan çıxıb və nə də (əqidəsində haqdan) azıb”. “O, (Quranın və ilahi tapşırıqların çatdırılmasında) əsla nəfsi istəkləri ilə danışmır” (“Nəcm” surəsi, ayə 3-4). Quran tarixi vəhy ilə sıx bağlıdır. Çünki Quran ayələrinin nazil olması yalnız bu yolla mümkün olmuşdur. Vəhy seçilmiş bir insan ilə qeyb aləmi arasında bir rabitədir. Quran vəhyin nəticəsi və hasilidir. Odur ki, tarixçilərin çoxu Quran tarixinə vəhydən başlamışlar.   Lüğəvi mənası:   İbn Mənzur “Lisanul-ərəb” kitabında yazır: “Vəhyin mənası “işarə etmək”; “yazmaq və…[...]

“Quranın tarixi” “Quranın tarixi” dedikdə, Quranın nazil olduğu müddət ərzində nüzulla əlaqədar baş verən hadisələr: Quranın yığılması, yazılması və s. məsələlər nəzərdə tutulur. Bu bəhslər bizi Quranın tarixi hadisələri ilə tanış etdiyi üçün “Quranın tarixi” adlanır. “Quranın tarixi” terminini alman şərqşünası Teodor Nuldak işlətmişdir. O, öz doktorluq dissertasiyasını bu işə həsr etmiş, ondan sonra tələbə və həmkarları onun bu əsərini kitab halında çap etdirmişlər. “Quranın tarixi” mövzusunda ikinci əsəri isə şiə alimi Əbu Abdullah Zəncani yazmışdır. Quran ən mühüm və ən ali səmavi kitab olduğu üçün onun tarixi ilə tanışlığın xüsusi əhəmiyyəti var. Həmçinin, Qurani-kərimi düzgün başa düşmək üçün surələrin…[...]